آثار و عملکردهای فرهنگی ـ علمی وهابیان (در داخل عربستان)
پس از آغاز و استمرار دعوت وهابیان و استقرار حاکمیت آل سعود، بیشتر شهرهای جزیرة العرب چون مکه، مدینه، طائف و...، به تصرف و اشغال حاکمان سعودی درآمد به اجبار، آیین وهابیان رسمیت یافت؛ اما تعدادی از مسلمانان مناطق شرقی که قبلاً شیعه اثنا عشری بودند، تسلیم نشدند و هنوز هم به اعتقاد خود عمل میکنند.
وهابیان نسبت به آیینها و شعایر مذهبی سختگیری زیادی میکنند و با تعمیر و ساختن قبور پیامبران، زیارت قبور اموات، توسل به اولیای الهی، نذر برای مردگان و...، به طور جدی مبارزه میکنند.
تمامی کتب، مجلات و سخنان خطبا در مساجد، به ویژه مسجد الحرام و مسجد النبی که چاپ، منتشر و ایراد میشود، درباره مباحث توحید، شرک، بدعت و نهی مردم در استفاده از دعا، توسل و شفاعت است.
تبلیغ وهابیگری در داخل عربستان، از طرق گوناگون صورت میپذیرد. وزارت حج، اوقاف، ارشاد و شئوونات اسلامی، از جمله مراکز تبلیغ وهابیگری است. به دلیل اهمیتی که مسئله حج در میان مسلمانان جهان دارد، همه ساله میلیونها زن و مرد مسلمان عاشق به قصد حضور در مراسم عبادی سیاسی حج و زیارت قبر مقدس پیامبر گرامی و صحابه ایشان و بازدید از اماکن تاریخی، عازم عربستان میشوند. از این رو حاکمان سعودی وزارت خانه مستقلی به نام حج تشکیل دادهاند که وظیفه اساسی و مهم آن رسیدگی به مسایل حج و حجاج و پاسخ به احکام و سوالات شرعی حاجیان، طبق مذهب وهابیت است.
این وزارتخانه به طور منظم، کتب و مجلاتی برای عرضه در مکانهای تاریخی و اعمال مذهبی مسلمانان طبق مذهب وهابیت چاپ و منتشر میکند.
همچنین مراکز دانشگاهی مختلفی چون جامعة ام القری، الجامعة الاسلامیه بالمدینة المنورة، جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیه، جامعة الملک سعود و مراکز علمی از قبیل رابطة العالم الاسلامی و رئاسة ادارات البحوث العلمیة و الافتاء و الدعوة الارشاد، به ترویج آیین وهابیت و تعمیم آن در سراسر عربستان میپردازند و برخی مراکز علمی، فتواهای لازم برای احکام شرعی را بیتوجه به مذاهب مشهور اهل سنت (حنبلی، شافعی، حنفی و مالکی) صادر میکنند. و مردم نیز موظف به اطاعت و پیروی از آن هستند. 21
حوزههای علمیه و مراکز آموزشی ـ دینی
در کشور عربستان، چیزی به نام حوزه علمیه، آن گونه که در کشورهای شیعه نشین مرسوم بوده و هست، وجود ندارد. پس از استقرار دولت عربستان سعودی، دولت تلاش زیادی به عمل آورد تا غیر از مراکز دانشگاهی، مرکزیتی به عنوان حوزههای علمیه شیعه یا مدارس امام خطیب، چون الجامعات الاسلامیه در عثمانی و جامع الازهر در مصر به وجود نیاید.
در واقع، حوزههای علمی ـ دینی عربستان، شکل دانشگاهی تکامل یافته است؛ به گونهای که مروج آیین و مذهب رسمی وهابیت هم هستند.
در کشور عربستان، هرگونه فعالیت مذهبی، خارج از آیین وهابیت ممنوع است و به شدت با آن برخورد میشود. البته در میان وهابیان نیز گرایشهای مختلف تند روی افراطی، سنت گرا، معتدل و میانه رو وجود دارد. ارتباط و وابستگی شدید سیاسی، نظامی و اقتصادی کشور عربستان به امریکا، انگلستان، مسئله فلسطین، مسائل حج و برخورد با حجاج ایرانی در سال 1366 شمسی، جنگ عراق و ایران، مسئله افغانستان، گروه سپاه صحابه و گروه طالبان موجب اعتراض و شورشهای متعددی در شهرهای مکه، مدینه و مناطق دیگر، به ویژه مناطق شیعه نشین شده است. از این رو دولت سعودی در نصب مسئولان دینی سیاسی و اقتصادی دقت زیادی میکند تا مبدا مخالفان سیاستهای آل سعود، میدان و فرصت فعالیت بیابند.
مراکز انتشاراتی، رسانهای و کتابخانهای
حکام وهابی آل سعود، از تمامی امکاناتی که از استخراج بی حد و حساب نفت به دست میآید، در راه تبلیغ حکومت استبدادی سعودی و آیین منحرف وهابیت استفاده میکنند. از مهمترین فعالیتهای مراکز فرهنگی ـ رسانهای (رادیو، تلویزیون و مطبوعات)، تلاش برای عرضه نظام حکومتی آل سعود و آیین وهابیت، به عنوان بهترین تشکیلات اداری و مذهبی مورد علاقه مردم و هماهنگ با قرآن و سنت نبوی است. هرگونه تحقیق و پژوهشی که همگام با این برنامهها باشد، تهیه، تنظیم، منتشر، نگهداری و تبلیغ میشود و هرگونه تألیف و تحقیقی که با مذاهب دیگر، به خصوص شیعه دوازده امامی موافق باشد، به عنوان انحراف از دین اسلام و بدعت و کفر معرفی میشود و مردم را از نزدیک شدن به آن منع میکنند.
شش کتابخانه مهم و بزرگ در عربستان به وهابیون تعلق دارد و بیش از 117 مرکز انتشاراتی و چاپخانه در زمینه چاپ و انتشار کتاب و مجله در عربستان فعالیت دارند. بخش مهمی از کتابهای منتشره به رد عقاید مذهب شیعه و دشمنی و ضدیت با آن، به ویژه با انقلاب اسلامی ایران دارد که ناشران با دستور حاکمان وهابی با جدیت، آنها را چاپ و در داخل عربستان و خارج آن، در میان مسلمانان و غیر مسلمانان (بیشتر به صورت اهدایی) توزیع میکنند. 22
از مسائل مهمی که در بیشتر این کتابها به چشم میخورد و نویسندگان وهابی آن را مطرح میکنند، مسئله اختصاصی دانستن تفسیر اسلام و سنت نبوی به مرکز وحی (حرمین شریفین) و علما و ساکنان آن است و هر گونه عقیده و تفکری را که خارج از محیط حرمین، در سراسر جهان مطرح شود، باطل میدانند.
دانشمندان وهابی خود را متولیان و مفسران جهان اسلام میدانند و داعیه رهبری آن را دارند. آنان با فراخوانی متفکران و دانشمندان جهان اسلام و با در اختیار گذاشتن امکانات، در راه این هدف تلاش میکنند.
تبلیغ وهابی گری در خارج عربستان
تبلیغ وهابیت در کشورهای اسلامی، مسئله جدی است. انحرافات اساسی این فرقه علاوه بر اینکه از آرا و پندارهای پیشوایان سلفیگری (ابن تیمه و محمد بن عبدالوهاب) نشأت گرفته است، به عنوان ابزاری در دست استعمار گران و سیاستهای شیطانی امریکا و انگلستان قرار دارد و یکی از عوامل اصلی ایجاد اختلاف و تفرقه میان مسلمانان محسوب میشود. تفرقه و تشتت در دنیای اسلام، خواست استکبار جهانی به سر کردگی آمریکاست. و با تشدید آن، دشمنان اسلام و مسلمانان، بیشترین بهره را از ذخایر مادی و معنوی کشورهای اسلامی بردهاند.
اکنون بعضی کشورها را که وهابیان در تبلیغ آیین وهابیت در آنجا موفق بودهاند، مورد بررسی قرار میگیرد:
پاکستان
کشور اسلامی پاکستان، با چهار ایالات پنجاب، سرحد، سند و بلوچستان در همسایگی شرق ایران، با فرهنگ سنتی اسلامی و حاکمیتی حزبی، همواره مورد طمع و تجاوز استعمارگران خارجی بوده است.
مهمترین احزاب این کشور حزب «مردم»، «جماعت اسلامی»، «استقلال» و «نهضت اجرای فقه جعفری» هستند و این کشور به دو دلیل (فقر فرهنگی و نفوذ روحانیون متعصب و مخالف شیعه)، از عمدهترین مراکز تبلیغ وهابیت در میان کشورهای اسلامی است. گروههای پاکستانی وهابی مذهب، گاه به صورت حزب سیاسی، با نفوذ در دولت و گاه به صورت گروههای فرقه گرای تروریستی و گاه به صورت فعالیتهای فرهنگی عمل میکنند. بخش زیادی از روحانیان طرفدار آیین وهابیت در پاکستان، دروس دینی خود را در کشور عربستان گذرانده یا با حمایت مالی، سیاسی و فرهنگی سعودیها، به مسئولیتها و مناصب مهم دست یافتهاند. 23
سفارت و نمایندگیهای عربستان سعودی در پاکستان، همواره از فعالیتهای گروههای فرقهگرا و مخالف شیعیان، حمایت کرده و تعداد زیادی از جوانان این کشور را برای تحصیل در دانشگاهها و مراکز علمی عربستان جذب میکنند و از تأسیس گروههای تروریستی و حمایت مالی و سیاسی آنان غافل نیستند.
الف. گروه سپاه صحابه
«سپاه صحابه» نمونه کامل یک حزب تفرقه گرا و مورد حمایت عربستان در پاکستان است. این حزب در سال 1984 میلادی، توسط فردی به نام حق نواز جهنگوی، در شهر جهنگ (ایالت پنجاب) در زمان حکومت ژنرال ضیاء الحق تأسیس و با سرعتی بی سابقه، در سراسر کشور گسترش یافت. مراکز فعالیت سپاه صحابه (شهرهای سیالکوت، فیصلآباد و جهنگ و..)، مناطقی هستند که قبلاً محل فعالیت فئودالهای سنی مذهب بوده و تأسیس سپاه صحابه از ابزارهای فئودالهای سنی مذهب، برای مبارزه با شیعیان است. 24
از سوی دیگر، عربستان سعودی که پشتیبان سر سخت ضیاء الحق بود، از سپاه صحابه و فعالیتهای آنان حمایت مالی و سیاسی میکرد. از شعارها و اهداف تاسیس سپاه صحابه، دفاع از احترام به صحابه (گرایش وهابیان) و مبارزه با افکار شیعیان (به بهانه مخالفت با صحابه) و انقلاب اسلامی ایران است. تبلیغات گسترده و گمراه کننده آنها و کارهایی مانند آدم ربایی، سرقت مسلحانه، ترور، کشتار جمعی (بمبگذاری) و اعمال وحشیانه دیگر، موجب ایجاد وحشت و دلهره در میان شیعیان شده است. 25
ب. دکتر احسان الهی ظهیر
وی که متولد پاکستان است تحصیلات خود را در عربستان و با حمایت مالی وهابیان سعودی طی کرد. او از مهرههای تفرقهانگیز و از مبلغان فرقه وهابی و عامل قتل عام تعداد زیادی از شیعیان در مراسم عزاداری در پاکستان و کشورهای دیگر است. نمونههایی از آثار و تالیفات او در تبلیغ آرا و سیاستهای وهابیان و مبارزه با عقاید تشیع عبارت است از: الشیعة و اهل البیت، الشیعة و التشیع، الشیعة و القرآن و الشیعة و السنة.
ج. تاسیس مراکز فرهنگی، آموزشی و خیریه در ایالت بلوچستان پاکستان
وهابیان سعودی از شهریور ماه 1368، به بهانه کمکهای آموزشی و انسان دوستانه به مهاجران افغان در ایالات بلوچستان، مراکز متعددی تحت عنوان «موسسه الدعوة الاسلامیة»، «ادارة الاسراء»، «موسسة مکة المکرمة الخیریة» و «موسسة مسلم» تأسیس کردند و از طریق کمکهای مالی، فرهنگ ضد شیعی وهابیت و سیاستهای ضد ایرانی خود را تبلیغ میکردند. نیز از طریق توزیع کتاب، جلسات سخنرانی، فیلم، نوار و عکس به آوارگان و مهاجران سنی مذهب مقیم این ایالت آموزشهایی میداند. وهابیان از این راه به ترویج افکار و اندیشههای محمد بن عبدالوهاب در پاکستان میپردازند.
افغانستان
گروه طالبان از قوم پشتون (بزرگترین قوم افغانستان) هستند که به دست ارتش I. S. I، سپاه صحابه، جمعیت العلمای پاکستان و مدارس دیوبند (محل آموزش اندیشهها و پندارهای وهابیان) شکل گرفتند.
هر چند طالبان، مدعی استقرار شریعت غرّای محمدی (ص) هستند و خود را حنفی مذهب و صوفی مشرب قلمداد میکنند؛ ولی اعمالشان نشان دهنده احیای سنتهای قومی ـ قبیلهای 250 سال گذشته پشتونها است.
این باورها و سنتها شباهت زیادی با عملکرد وهابیان دارد، به طوری که شواهد موجود نشان حمایت کامل سیاسی، فکری و اقتصادی عربستان از آنها است. نام این گروه در دوازدهم اکتبر 1994 میلادی برای نخستین بار روی تلکس خبرگزاریها رفت و در سایه حمایت مالی و نظامی دولت پاکستان، امریکا، عربستان سعودی و امارات عربی متحده، توانستند مناطق وسیعی را از دست دولت اسلامی افغانستان خارج کرده، به تصرف خود در آورند. 26
نقش عربستان سعودی در ظهور و رشد طالبان
عربستان از زمانهای گذشته، به ویژه در زمان اشغال کشور افغانستان توسط شوروی (سابق)، به چند دلیل عمده به مسائل این کشور توجه داشته است:
1. ممکن بود در صورت ادامه اشغال، شوروی سابق بتواند، برای رسیدن به منافع نفتی خلیج فارس، اقدام کند.
2. ادامه اشغال و گسترش نظام کمونیستی، اعتقادات مسلمانان جهان و افغانستان را در معرض خطر قرار میداد.
3. ادامه اشغال افغانستان و حمایت ایران از گروههای جهادی شیعه، با ایفای نقش ام القرایی عربستان سازگار نبود.
4. مسئله رقابت با نفوذ رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران در کشورهای آسیای میانه، به ویژه پس از فرو پاشی شوروی و نظام کمونیستی آن مطرح بود.
با توجه به دلایل مزبور، عربستان به طور جدی، در مسائل افغانستان دخالت کرد؛ به گونهای که در سالهای 1994 ـ 1992 مبلغ دو میلیارد دلار به پشتونها کمک مالی کرد. 27 و در حمایت از گروههای جهادی مخالف ایران، مبلغ 150 میلیون دلار به دولت ربانی ـ شاه مسعود کمک کرد. * همچنین دولت عربستان در کنار پاکستان، به حمایت مالی و نظامی از جنبش طالبان پرداخت و بخش عمده مبلغ هفتاد میلیون دلاری خرید تسلیحات نظامی طالبان را بر عهده گرفت.
عربستان در پشتیبانی از طالبان، دو انگیزه اساسی داشت: نخست آنکه عربستان خود را ام القرای جهان اسلام میداند و کمک به مسلمانان را نوعی وظیفه دینی و الهی برای خود معرفی میکند.
انگیزه دوم، رقابت بانفوذ رو به رشد ایران در افغانستان و آسیای مرکزی، و منزوی ساختن جمهوری اسلامی ایران بود که خود را ام القرای جهان اسلام میداند. 28
دولت عربستان در تاریخ 26/5/1997 به شکل صریح ضمن به رسمیت شناختن حکومت خودخوانده گروه طالبان، سفارت ریاض در افغانستان را تحویل آنها داد.
ادامه دارد
